Coraz częściej docierają do nas podgrzewane przez media przekazy o zbliżającym się „buncie maszyn”: z powodu dominacji sztucznej inteligencji ludzie masowo tracą pracę, chatboty nie kryją swojej niechęci do homo sapiens, a w chińskiej fabryce podczas testów wadliwy robot zaatakował inżynierów. Czy to koniec cywilizacji humanistycznej?
Tak postawione pytanie chyba wciąż należy do sfery fantastyki naukowej; niepokojące jednak może być to, że rozwój nowoczesnych technologii niestety nie zawsze idzie w parze z wiedzą i umiejętnościami masowego użytkownika. To fakt: duża część społeczeństwa deklaruje „cyfrowy analfabetyzm” w zakresie utrwalonych kompetencji informatycznych. W epoce, w której „cyfrowe” nie jest już słowem-kluczem, modnym przedrostkiem, lecz warunkiem uczestnictwa w uniwersum komunikacji medialnej, coraz wyraźniej widać, że nie chodzi tylko o podstawową umiejętność obsługi technicznych nowinek. Pojęcie alfabetyzmu cyfrowego wymaga pogłębionej refleksji – nie tylko technologicznej, ale i humanistycznej. W centrum tej refleksji nie stoi pytanie: „Czy potrafisz korzystać z narzędzi cyfrowych?”, lecz „Dlaczego, w jaki sposób i z jakim skutkiem na co dzień ich używasz?”.
W tym numerze „Refleksji” podjęliśmy zatem próbę szerokiego spojrzenia na problematykę relacji technologii, humanistyki i edukacji, wskazując, że alfabetyzm cyfrowy to nie tylko kompetencje „twarde”. To również, a może przede wszystkim umiejętności z zakresu komunikacji społecznej: krytyczność, umiejętność zadawania pytań o źródła informacji oraz wszechobecne mechanizmy algorytmiczne, a także zdolność do nawigowania po świecie danych, emocji i nawiązywania kontaktów w sieci.
W rozmowie z dr inż. Anną Barcz, nauczycielką akademicką w Katedrze Sztucznej Inteligencji i Matematyki Stosowanej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, omówiony został właśnie ten szeroki aspekt alfabetyzmu cyfrowego, związany z uczeniem się i poszukiwaniem uniwersalnych wartości i predyspozycji, które niezależnie od ewoluującej technologii stanowią fundament życia jednostki i społeczeństwa (Zawsze można zrestartować system). Z kolei dr Łukasz Wojtkowski, pracownik badawczo-dydaktyczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, posługując się metaforą miasteczka Jante, wskazuje, jak duży wpływ algorytmy mają na dystrybucję praw i władzy oraz jaki odciskają ślad na wielu wymiarach egzystencji człowieka (Nie myśl, że jesteś kimś wyjątkowym). Poza tym na kolejnych stronach numeru można znaleźć krytyczną analizę Polityki Cyfrowej Transformacji Edukacji (Krzysztof Jaworski, Nowe przestrzenie, stare pytania) oraz fragment synergicznego dialogu człowieka z generatywną sztuczną inteligencją (Igor Wypijewski, Człowiek vs. AI). Polecamy także artykuły przyjaciół z zagranicy, którzy dzielą się opisami projektów dotyczących inkluzywności i równości w cyfrowym świecie (Adua Scribano, Płeć ma znaczenie!; Roger Olivella, Cyfrowa równość). Warto zwrócić uwagę na publicystykę nauczycielską, felietony, recenzje oraz inne teksty, które jak zwykle po brzegi wypełniają nasze łamy.
Życzymy pożytecznej lektury!
Krzysztof Jaworski
redaktor prowadzący
Sławomir Iwasiów
redaktor naczelny
