Od 1 września 2025 roku do szkół zostaną wprowadzone dwa nowe przedmioty: edukacja zdrowotna i edukacja obywatelska. Ten drugi, którego na razie będą się uczyć osoby uczęszczające do szkół ponadpodstawowych, nie tylko wzbudza duże oczekiwania w niepewnych politycznie czasach, ale także stanowi swego rodzaju dydaktyczno-metodyczne wyzwanie. Jak bowiem uczyć, żeby nauczyć obywatelskości?

Na to pytanie nie ma łatwych odpowiedzi, co zresztą wynika z definicji obywatelskości, którą można znaleźć i w wymiarze teoretycznym, i praktycznym w każdej niemal dziedzinie piśmiennictwa humanistycznego. W filozofii pedagogiki o obywatelskości rozprawiali myśliciele od Sokratesa przez Jeana-Jacquesa Rousseau, Johanna Heinricha Pestalozziego, Johna Deweya, Paula Freirego po Janusza Korczaka oraz Helenę Radlińską. Nie ma w tym nic zaskakującego, ponieważ obywatelskie postawy – patriotyzmu, zaangażowania, odpowiedzialności, empatii, oporu, by wymienić tylko te najważniejsze – są wynikiem, powiedzielibyśmy nawet: niezbywalnym celem każdej z sukcesem prowadzonej ścieżki edukacyjnej, niezalenie od jej etapu czy poziomu. Dlatego w refleksji wielu pedagogów „uczenie się” jest równoznaczne ze „stawaniem się”; przede wszystkim (wy)kształceniem istoty społecznej, świadomej swych praw i obowiązków, w tym szerokim sensie właśnie głęboko obywatelskiej.
Mając na uwadze powyżej zarysowaną problematykę, w tym numerze postanowiliśmy zająć się zagadnieniem edukacji obywatelskiej. Dopisek „nowa” w tytule niniejszego zeszytu oznacza tyle, że jesteśmy świadomi dokonań wielu poprzedników. Nie odcinamy się od nich, a raczej czerpiemy z ich mądrości pełnymi garściami, jednocześnie nie tracąc z pola widzenia bieżących problemów społecznych, i w związku z tym chcemy zaproponować własne postrzeganie rzeczywistości. „Nowy” jest zatem nie tylko przedmiot; „nowe” powinno być, naszym zdaniem, myślenie o dojrzewaniu przyszłych pokoleń do obywatelskich powinności.
O tym wszystkim można przeczytać, między innymi, w wywiadzie z dr. Jędrzejem Witkowskim, prezesem Centrum Edukacji Obywatelskiej, koordynatorem zespołu opracowującego podstawę programową edukacji obywatelskiej. Nowatorskość realizacji celów przedmiotu opiera się na triadzie, czyli równowadze pomiędzy wiedzą o świecie społecznym i politycznym, kompetencjami do działania w tym świecie oraz sprawczością, która do tego działania napędza. Recepta na stworzenie świadomego i zaangażowanego obywatela wydaje się prosta, jednak wpływ na jego formowanie mają – i miały – rozmaite idee, ideologie i polityki. O tym wielowiekowym procesie w eseju Narodowość i obywatelstwo, naród i obywatele pisze wybitny znawca historii społecznej, prof. Marcin Kula. Rozważania te, ze względu na ich chronologiczny i geograficzny rozmach, przy równoczesnym aktualnym wydźwięku, są godne zainteresowania. Odczytujemy je również jako zachętę do zajmowania własnego stanowiska, do publicznego zabierania głosu, do dzielenia się własnymi przemyśleniami. Czynią to autorki i autorzy artykułów zamieszczonych na łamach tego numeru „Refleksji”. Warto też zwrócić uwagę na okładkę; ilustracja Natalii Cholewczuk, autorki Elementarza feministycznego, ten obywatelski przekaz doskonale obrazuje.
Serdecznie zachęcamy do czytania!

Katarzyna Rembacka
redaktorka prowadząca

Sławomir Iwasiów
redaktor naczelny